Definicja „ludobójstwa” według Organizacji Narodów Zjednoczonych

Termin „ludobójstwo” został po raz pierwszy użyty przez polskiego prawnika Raphaela Lemkina w 1944 roku w jego książce „Rządy państw Osi w okupowanej Europie”. Składa się on z greckiego przedrostka genos, oznaczającego rasę lub plemię, oraz łacińskiego przyrostka cide, oznaczającego zabijanie. Lemkin stworzył ten termin częściowo w odpowiedzi na nazistowską politykę systematycznego mordowania Żydów podczas Holokaustu, ale także w odpowiedzi na wcześniejsze przypadki w historii ukierunkowanych działań mających na celu zniszczenie określonych grup ludności. Później Raphäel Lemkin poprowadził kampanię na rzecz uznania ludobójstwa za zbrodnię międzynarodową i wpisania go do kodeksu karnego.

Ludobójstwo zostało po raz pierwszy uznane za zbrodnię na mocy prawa międzynarodowego w 1946 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych (A/RES/96-I). Zostało ono skodyfikowane jako niezależna zbrodnia w Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r. (konwencja o ludobójstwie). Konwencja została ratyfikowana przez 153 państwa (stan na kwiecień 2022 r.). Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) wielokrotnie stwierdzał, że konwencja zawiera zasady, które są częścią ogólnego zwyczajowego prawa międzynarodowego. Oznacza to, że niezależnie od tego, czy państwa ratyfikowały konwencję o ludobójstwie, wszystkie są prawnie związane zasadą, że ludobójstwo jest przestępstwem zabronionym przez prawo międzynarodowe. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości stwierdził również, że zakaz ludobójstwa jest normą bezwzględnie obowiązującą prawa międzynarodowego (lub ius cogens), a zatem nie dopuszcza się żadnych odstępstw od niej.

Definicja zbrodni ludobójstwa zawarta w art. II Konwencji w sprawie ludobójstwa była wynikiem procesu negocjacyjnego i odzwierciedla kompromis osiągnięty między państwami członkowskimi Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1948 r. podczas opracowywania konwencji. Ludobójstwo jest zdefiniowane w taki sam sposób jak w Konwencji w sprawie ludobójstwa w Rzymskim Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego (art. 6), a także w statutach innych jurysdykcji międzynarodowych i hybrydowych. Wiele państw uznało ludobójstwo za przestępstwo w swoim prawie krajowym, inne jeszcze tego nie uczyniły.

Definicja

Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa.

Artykuł II

W niniejszej konwencji ludobójstwo oznacza którekolwiek z poniższych działań popełnionych z zamiarem zniszczenia, w całości lub w części, grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej jako takiej:

 

1. Zabijanie członków grupy;
2. Powodowanie poważnych obrażeń ciała lub zdrowia psychicznego członków grupy;
3. Celowe narzucenie grupie warunków życia, które mają na celu doprowadzenie do jej całkowitej lub częściowej fizycznej zagłady;
4. Narzucenie środków mających na celu zapobieganie urodzeniom w grupie;
5. Przymusowe przenoszenie dzieci z grupy do innej grupy.
6. Elementy przestępstwa

 

Konwencja w sprawie ludobójstwa stanowi w art. I, że przestępstwo ludobójstwa może mieć miejsce w kontekście konfliktu zbrojnego, międzynarodowego lub nie międzynarodowego, ale także w kontekście sytuacji pokojowej. Ta ostatnia sytuacja jest mniej powszechna, ale nadal możliwa. Ten sam artykuł ustanawia obowiązek stron umowy do zapobiegania i karania przestępstwa ludobójstwa.

Powszechne rozumienie tego, co stanowi ludobójstwo, jest zazwyczaj szersze niż treść normy prawa międzynarodowego. Artykuł II Konwencji w sprawie ludobójstwa zawiera wąską definicję zbrodni ludobójstwa, która obejmuje dwa główne elementy:

Element psychiczny: „zamiar zniszczenia w całości lub w części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej jako takiej”; oraz element fizyczny, który obejmuje pięć następujących czynów, wymienionych wyczerpująco:

1. Zabijanie członków grupy
2. Powodowanie poważnych obrażeń ciała lub zdrowia psychicznego członków grupy
3. Celowe narzucanie grupie warunków życia mających na celu doprowadzenie do jej całkowitej lub częściowej fizycznej zagłady
4. Narzucanie środków mających na celu zapobieganie urodzeniom w grupie
5. Przymusowe przenoszenie dzieci z grupy do innej grupy

 

Zamiar jest najtrudniejszym elementem do ustalenia. Aby doszło do ludobójstwa, musi istnieć udowodniony zamiar sprawców fizycznego zniszczenia grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej. Zniszczenie kultury nie jest wystarczające, podobnie jak zamiar zwykłego rozproszenia grupy. To właśnie ten szczególny zamiar, czyli dolus specialis, sprawia, że zbrodnia ludobójstwa jest tak wyjątkowa. Ponadto orzecznictwo łączy zamiar z istnieniem planu lub polityki państwa lub organizacji, nawet jeśli definicja ludobójstwa w prawie międzynarodowym nie zawiera tego elementu.

Co ważne, ofiary ludobójstwa są celowo wybierane – a nie losowo – ze względu na ich rzeczywistą lub domniemaną przynależność do jednej z czterech grup chronionych na mocy konwencji (co wyklucza na przykład grupy polityczne). Oznacza to, że celem zniszczenia musi być grupa jako taka, a nie jej członkowie jako osoby indywidualne. Ludobójstwo może być również popełnione tylko wobec części grupy, o ile ta część jest identyfikowalna (w tym na ograniczonym obszarze geograficznym) i „znacząca”.

 

Żródło: Organizacja Narodów Zjednoczonych oraz Amnesty International